LMQ

LÊ MINH QUỐC: Nhật ký 9.7.2014

kahi-tri-Rjpg

Tối qua ngủ sớm. Đọc sách. Vẫn như mọi đêm. Vớ tay lấy hú họa tờ bào nào đó đọc chơi. Đêm qua, đọc tạp chí Phổ thông số 78. Mất bìa, chuyên mục “Đố bạn” có câu đố như sau: “Đây 3 con số: 628. Xin bạn lưu ý: Số 2 ở giữa chính là do hai số kế cận, số 8 trừ số 6. Bây giờ bạn thay đổi thế nào 3 con số ấy, lộn qua lộn lại, đảo lên đảo xuống, trừ, cộng v.v… thế nào cho ra còn số 1.089?”. Nhìn các con số đã hoa mắt rồi.Là ngủ ngon. Nhưng, trước đó nữa, làm gì?

Thưa rằng, đồng tiền bé tẹo tèo teo. Tối qua, đi ăn xôi gà trên đường Phạm Văn Hai. Một dĩa xôi gà nhỏ tựa nắm xôi thằng Bờm, một đùi gà chỉ dài nhỉnh hơn lóng tay (thường gọi là cái "tỏi" gà), do chưa no nên phải thêm một bánh chưng bằng bàn tay nữa. Tròm trèm 100 ngàn đồng. Sáng dậy, phở. Phở bà Dậu, 1 tô thêm nước tiết hột gà đã 99 ngàn đồng. Rồi cùng người bạn ngồi vỉa hè, có ghế tựa lưng, 2 ly cà phê đá, đã 65 ngàn đồng. Trưa trên đường về nhà. Vẫn con đường qua lại mỗi ngày, tự nhiên lại thấy một nhà sách mới. Tạt vào một chút. “Cửa hàng mới mở à?”. “Không, một năm rồi, hiệu sách cũ từ đường Trần Nhân Tôn dời về. Thấy anh quen quen”. Quen là đúng rồi. Nơi đó, đã có thời gian dài y hay lui tới tìm mua sách cũ. Cửa hàng sách dời về đây cả năm trời, nay mới biết. Rõ ràng, con đường vẫn qua lại mỗi ngày nhưng người ta chỉ cắm cúi đi theo thói quen, chẳng chăm chú nhìn gì cả.

Trưa nay, mừng quá khi nhìn thấy một mớ tạp chí Bách khoa, Phổ thông, Thời nay, Thiếu nhi… “Bao nhiêu tiền một cuốn”. “Anh hay mua sách cũ chắc anh biết giá rồi. Em chỉ lấy giá “hữu nghị” thôi”. Nghe thế, càng mừng: “Bao nhiêu?”. “Dạ, người khác dứt giá là 120 ngàn/ cuốn, còn anh chỉ lấy đúng 100 ngàn”. Nghe xong, xay xẩm mặt mày. Nhà y có cả hàng trăm cuốn, bèn ướm hỏi đùa: “Nếu anh bán, em thu vào bao nhiêu tiền 1 cuốn?”. “Nếu anh có số lượng ít, em thu vào 60 ngàn đồng; số lượng nhiều, em mua 80 ngàn đồng!”. Ôi! Đồng tiền rẻ rúng tựa lá mít. Trò chuyện một lúc mới biết rằng, những ấn phẩm in trước năm 1975 hiện nay giá cao ngất trời. Ngay cả những quyển sách giáo khoa Giảng văn cũng không dưới vài trăm ngàn đồng. Nhìn thấy giá ghi rành rành mà choáng.

Trưa nay, tình cờ mua được quyển Atlas vũ khí tự do (lưu hành nội bộ - 1995) của Câu lạc bộ Quân giới Nam bộ, chỉ in 200 bản, dày 240 trang khổ 20x30 cm, có hình minh họa. Lần đầu tiên mới biết tài trí của người Việt ghê gớm thật. Có thể sản xuất hàng trăm vũ khí, đạn dược trong thời chiến tranh. Hầu như toàn bộ vũ khí thời đó, cả hàng trăm loại đều được miêu tả chi tiết, đầy đủ. Kỹ sư chế tạo tên gì, đơn vị nào sản xuất đầu tiên, tại đâu, hiệu quả thế nào? v.v.. Đọc, biết nhiều thông tin thú vị. Chẳng hạn, hiện nay tại Đồng Tháp mười có xã Trường Xuân (thuộc huyện Tháp Mười). Tại sao có tên này? “Năm 1946, ở Binh công xưởng Khu 8 đóng ở Đồng Tháp Mười, hai anh Trường Xuân và Sơn hy sinh khi nhồi thuốc lựu đạn. Anh em nơi đóng quân đã đặt tên xã Trường Xuân để nhớ hai anh” (tr.6); lời ca khúc Tiểu đoàn 307 có câu: “Lưỡi gươm vung với cánh tay sắt đầu giặc rụng…”. “Thật ra là mã tấu chứ không phải gươm” (tr.179) v.v… Những tư liệu này, sách chính thống, phát hành công khai chưa đề cập đến, há chằng phải sách quý đó sao? Cứ nghĩ mua giữ lại. Sau này, có ai nghiên cứu về vũ khí tự tạo trong chiến tranh Việt Nam, sẽ tặng.

Lâu nay, nói về chuyện sách, hầu như ai cũng nhắc đến ông Khai trí. Chiều nay rảnh rỗi, ghi lại bí quyết thành công của ông. May ra, ai yêu sách nếu đọc Nhật ký này có thể rút cho mình kinh nghiệm gì chăng? Cuộc đời cần có nhiều ông Khai Trí mà hiện nay, theo y vẫn chưa có. Làm nên tên tuổi của ông Khái Trí là gì? Với câu hỏi này, ông bạn thơ Phạm Chu Sa trả lời rằng: "Ông Nguyễn Hùng Trương thường được gọi là ông Khai Trí, là người cực kỳ yêu quý sách, phải nói là mê sách và có một trái tim rộng mở với những văn nghệ sĩ khó khăn. Ông sẵn sàng đưa tay hỗ trợ những nhà văn nghèo gặp khó khăn, các cây bút trẻ chưa tên tuổi. Nhà sách Khai Trí là đơn vị bảo trợ xuất bản tập san Sử Địa và đồng hành với tập san suốt gần 10 năm (1966-1975). Sử Địa do một nhóm giáo sư và sinh viên ĐH Sư phạm Sài Gòn chủ trương biên tập, Nguyễn Nhã - nay là tiến sĩ sử học - là người phụ trách chung. Dĩ nhiên, tập san nghiên cứu là loại ấn phẩm rất kén người đọc, cực kỳ khó bán, đơn vị bảo trợ phải thường xuyên bù lỗ. Tuy chỉ do một nhóm giáo sư và sinh viên chủ trương nhưng Sử Địa là một tập san nghiên cứu, sưu tầm, khảo cứu rất uy tín với nhiều số chuyên đề, đặc khảo còn nguyên giá trị cho đến hôm nay. Ngoài tập san Sử Địa, ông Khai Trí còn là người bảo trợ cho tuần báo Thiếu Nhi, một tuần báo giáo dục, in đẹp bán giá rẻ cho thiếu niên nhi đồng nên ông Khai Trí lại phải thường xuyên mở hầu bao bù lỗ". Thiên hạ bây giờ nhiều người làm sách, quốc doanh, tư nhân đều có cả nhưng mấy ai dám thực hiện mục tiêu văn hóa lâu dài bằng túi tiền chính mình như ông Khai Trí?

Về bước đầu lập nghiệp, ông Khai Trí cho biết: “Tôi mê sách từ nhỏ, khi trưởng thành niềm đam mê cũng lớn theo, trong nhà chung quanh chỗ nào cũng sách là sách. Tôi nhớ một lần có mấy anh bạn đồng môn đến nhờ tôi kiếm mua hộ các anh 5 cuốn sách Pháp về văn học. Tôi cũng đang cần một cuốn để lưu, vì cuốn đó rất hiếm, xuất bản tại Pháp, nên các nhà sách ở trong nước không có. Tôi bèn gửi thư cho nhà xuất bản xin mua 6 cuốn, sau đó tôi được ông giám đốc nhà xuất bản gửi thư cho biết, nếu tôi mua từ 10 cuốn trở lên thì sẽ được trừ 30% giá bìa” (Tạp chí Thế giới mới 23.2.1998). Từ thông tin này, ông Khai Trí bắt đầu trở thành nhà phát hành nghiệp dư, nghĩa là tìm mua sách giá trị, quý hiếm rồi đem ký gửi, hưởng chệnh lệch. Muốn như thế, ông Khai trí phải có trình độ đánh giá chất lượng sách, phải cái mũi ngửi ra nhu cầu của thị trường đang cần loại sách gì. Trong vòng 4 năm với cách làm này, cộng với tiền dành dụm làm thuê, dạy học, ông đủ vốn để mở Nhà sách Khai Trí vào năm 1952.

Các nhà xuất bản hiện nay không có thói quen in thư mục sách đã xuất bản trong năm. Nếu có, cũng chỉ đơn thuần in các tựa sách, ghi giá bán như một loại catologue quảng cáo. Đã quảng cáo thì không ai giữ lại lâu dài. Ông Khai Trí lại khác. Lật lại Thư mục 1973 của Khai Trí mới thấy thời đó, người Sài Gòn đã có tư duy “kinh tế thị trường” lắm rồi. Xin liệt kê chi tiết, có nhà xuất bản nào bắt chước làm theo, thật đáng khen: Trang bìa 2, “Danh ngôn về sách”; kế đến các bài như “Đọc sách” của Nguyễn Duy Cần; “Tủ sách gia đình”, “Tại sao phải lập một tủ sách riêng cho gia đình” của Phạm Cao Tùng; “Cái khoái đọc sách” của Chu Tử, “Tán dương quyển sách” do Hồng Nhân dịch nguyên văn của Stéfan Zweiig, bài này đã in tạp chí Nam Phong số 183 - 4.1933. Sau gần chục trang, mới vào phần Thư mục, phân chia sách theo các thể loại mà Khai Trí đã in. Hết phần Thư mục là “Thư gửi Phụ huynh học sinh”; giới thiệu tờ báo Thiếu Nhi do ông Khai Trí và nhà văn Nhật Tiền chủ biên; “Nghệ thuật đọc sách” của Adré Maurois - Hàn Lâm viện Pháp; “Cách giữ gìn cuốn sách”; “Nên ngồi đọc sách như thế nào?”, “Tủ sách của ta và bạn bè ta”, “Cuốn sách mắc nhất thế giới”; “Sách bán 9 triệu rưởi cuốn”; ngoài ra còn có các box nhỏ như “Đọc sách một quyền lợi ít ai biết”; “Thư viện lớn nhất thế giới” v.v… Bài vở chỉnh chu, cần thiết thế lại biếu không cho những ai vào mua sách tại Khai Trí.

Thử hỏi, tập Thư mục này có xứng đáng giữ lại trong tủ sách không?

Sáng nay, trời mưa. Mát mẻ. Cà phê xong, vào cơ quan. Trong lúc ngồi vỉa hè cà phê, cuộc trò chuyện đã gợi mở có được nhiều đề tài để viết. Vào cơ quan, đọc báo. Đọc bao nhiêu thông tin trong ngày, bỗng cụt hứng. Trong Hồi ký Nguyễn Hiến Lê, có đoạn: “Hồi trẻ tôi quan niệm về hạnh phúc là được tự do, độc lập, làm một công việc mà mình yêu thích, gia đình êm ấm, con cái học được, phong lưu một chút đừng giàu. Nhưng hồi 50 tuổi tôi thấy bấy nhiêu chưa đủ, cần phải thêm điều kiện này nữa: sống trong một xã hội lành mạnh, ổn định và tương đối thịnh vượng”. Hiện tại, y đang sống một xã hội mà nhà văn hóa Nguyễn Hiến Lê đang ước mơ đấy chăng?

Hôm nọ, đọc lại Áo mơ phai của Nguyễn Đình Toàn, cảm giác như nhà văn đã kể lại câu chuyện cổ tích. Vang bóng một thời. Quá khứ xa xăm. Bối cảnh câu chuyện diễn ra chỉ trong năm 1954. Kết thúc khi Hiệp định Genève ký kết. Không gian Hà Nội. Nhân vật Hà Nội. Trong đó, Lan và Quang yêu nhau, mối tình học trò, trong sáng. Qua hẹn hò của họ, tác giả miêu tả đường phố, sinh hoạt, nề nếp của Hà Nội. Ngày nọ, Lan theo bố mẹ viếng cảnh chùa ở Sơn Tây. Lúc mọi người an tọa trò chuyện, nhà sư có mời Lan một chén trà ngon bởi nấu bằng nước tinh khiết lấy từ trên núi. Lan không dám nhận, sợ thất lễ. Nhà sư bảo bố mẹ Lan hãy cho cháu nhận. Được sự đồng ý của song thân, Lan mới dám. Nhà sư bảo, nếu không, mọi người bảo nhà chùa không hiếu khách.

Đọc chi tiết ấy, băng khoăn mãi. Tình người, mối quan hệ giữa người và người sao lại đẹp đến thế. Cứ tưởng ở một thế giới nào, cõi nào đó. Hà Nội ngày ấy đấy ư?

L.M.Q