LMQ

LÊ MINH QUỐC: GS LÊ TRÍ VIỄN - Một nhân cách lớn trong ngành giáo dục

Vĩnh biệt GS - Nhà giáo Nhân dân Lê Trí Viễn:

MỘT NHÂN CÁCH LỚN TRONG NGÀNH GIÁO DỤC

Thời đi học, chúng tôi thường nghe các bạn bên Sư phạm kể về thầy Lê Trí Viễn (1918-2012). Một ấn tượng khó quên nhất với tôi vẫn là tính cách mô phạm của thầy. Khi nhận được đơn xin phép sinh viên, việc đầu tiên thầy xem đơn viết có… đúng ngữ pháp, chính tả? Nếu viết sai, thầy gạch bỏ, sửa chữa, giảng giải rồi trả lui cho họ, phải viết lại chỉnh chu thầy mới ký. “Rằng quen mất nết đi rồi”. Thầy hóm hỉnh chọn một câu Kiều để nói về tính cách này.

3a-2198

GS - NGND Lê Trí Viễn (1919- 2012)

Thời đó, Đặc điểm lịch sử văn học Việt Nam của thầy là một trong những giáo trình ảnh hưởng đến thế hệ chúng tôi. Mười năm sau, năm 1998, khi mừng thầy được tặng Huân chương Lao động hạng Nhất, chúng tôi mới biết tên đầy đủ của tập sách phải là “Những đặc điểm có tính quy luật của lịch sử văn học Việt Nam”. Có thể nói đây là một đóng góp của thầy trong công tác nghiên cứu và giảng dạy. Một trong những quy luật đó, “Văn học Việt Nam phát triển chặt chẽ với lịch sử”, sau khi lý giải, thầy khẳng định: “Việt Nam có cả một nền văn học chống ngoại xâm rồi cách mạng đi suốt chiều dài lịch sử, và từ tự phát, văn học đã tự nguyện làm vũ khí đấu tranh một cách tự giác, ngay từ thuở nào nào, chứ không đợi đến thời lãnh đạo vô sản”. Từ đó, thầy quan niệm càng nắm rõ lịch sử bao nhiêu thì càng lãnh hội được cái hay, cái sâu sắc của thơ ấy nhiêu. Đơn cử là trường hợp để hiểu bài thơ Nam quốc sơn hà; hoặc Thề non nước của Tản Đà…

Thời đó, dù học các thầy Hoàng Như Mai, Lê Đình Kỵ, Mai Cao Chương… nhưng sách của thầy Lê Trí Viễn, với chúng tôi vẫn nằm trong bộ nhớ và là tài liệu tham khảo không thể thiếu. Hình ảnh “thế hệ vàng” của ngành giáo dục Việt Nam hiện đại ảnh hưởng sâu sắc nhất với chúng tôi vẫn là tinh thần tự học, tự nghiên cứu để thâu tóm được tri thức và dạy lại cho học trò. Thầy Lê Trí Viễn là một.

Đọc lại Một đời với văn của thầy, ta mới có thể cảm nhận hết cái sự gian nan của thuở ban đầu ấy. Cho đến nay, tôi vẫn chưa thể tìm ra một nhà giáo nào đã dành nhiều tâm huyết phân tích công việc giảng dạy văn như thầy. “Có thể nào đem văn thơ giảng giải cho học sinh mà trong lòng thầy vẫn lạnh tanh như băng giá được không?”. Thầy trả lời: “Nhất định không. Văn thơ là cuộc sống, là tâm hồn con người lọc qua một tâm hồn con người nữa là tác giả và được ghi lại bằng ngôn ngữ. Người dạy văn phải từ ngôn ngữ ấy đi ngược lại con đường nhà văn đã đi, lần theo các cảm xúc, nghĩ suy ẩn giấu sau các hình thức ngôn từ, mà trở lại với cuộc sống đã làm nguồn cho sáng tác, nghĩa là phải sống lại những rung động của nhà văn, những buồn vui, hờn giận, những say mê, những mong ước trước cuộc đời… Ở chỗ này, điều tiên quyết cho thầy giáo vẫn là trái tim mình”. Có thể xem đây như một “tuyên ngôn” của thầy trong sự nghiệp dạy văn. Đến này, chúng tôi vẫn nhớ như in câu thơ tự bạch của thầy:

Lạ gì cái chuyện văn chương

Một câu, một chữ khôn lường chiều sâu

Dạy văn lấy cảm làm đầu

Một đời tôi chỉ một câu dặn mình:

Dạy văn dạy nghĩa dạy tình

Dạy văn là cũng là mình dạy ta

Hiểu điều này, chúng ta thêm hiểu tâm sự sâu kín của thầy rằng, giảng dạy văn cũng là dịp để tu dưỡng tâm hồn. Có đôi lúc, tôi lẫn thẫn nghĩ rằng, nếu không theo sự nghiệp giáo dục, văn học sử vẫn đường hoàng xếp thầy vào giới nghiên cứu. Nói cách khác, dù là nhà giáo thực hành đúng lời của Khổng Tử trong Luận ngữ “Hối nhân bất quyện” (dạy người không mệt mỏi), nhưng trong lãnh vực nghiên cứu văn học, thầy cũng có nhiều đóng góp lớn. Có thể kể đến Bình thơ xuân, Đến với thơ hay, Việt Nam văn học sử - Thời Lê mạt, Nguyễn sơ, Thơ văn Nguyễn Khuyến, Trần Tú Xương, Lịch sử văn học Việt Nam thế kỷ X - giữa thế kỷ XIX v.v..

Thời đi học, chúng tôi được nghe thầy Hoàng Như Mai tâm sự, dù thích hoạt động trong lãnh vực kịch, nhưng do yêu cầu của kháng chiến, thầy Mai chuyển sang giáo dục. Tương tự, thầy Lê Trí Viễn cũng vậy: “Tôi định vào đời là đi làm văn nghệ, nhưng gặp kháng chiến nên theo tổ chức phân công tiếp tục dạy học”. Thế thì, tâm hồn của các thầy vẫn còn có nàng thơ réo rắt. Thầy Lê Trí Viễn có tập thơ Tinh sương in năm 2001, tuyển chọ 99 bài thơ đã sáng tác từ năm 1940. Bài thơ Đêm ấy đêm này, tôi tin nhiều anh em bên Sư phạm và người yêu thơ vẫn còn nhớ:

Đêm Thúy Kiều sang nhà Kim Trọng

Nguyễn Du tắt bớt trăng và vặn thấp ngọn đèn

Anh đến với em đêm thần tiên ấy

Trăng với đèn chuếnh choáng hơi men

Thơ hay và rung động đến hồn người. Thật bất ngờ khi thấy thơ của một ông giáo nghiêm nghị, cần mẫn lại bay bổng cảm xúc đến vậy. Vĩnh biệt thầy Lê Trí Viễn là lúc chúng ta bùi ngùi thương tiếc một nhân cách, một tấm gương sáng trong sự nghiệp “trăm năm trồng người”. Phải lâu và rất lâu nữa, ngành giáo dục nước nhà mới có thể hình thành được một “thế hệ vàng” trong việc giảng dạy mà ở đó hình ảnh thầy lê Trí Viễn được đồng nghiệp đi sau là GS-TS Trần Hữu Tá tôn vinh: “Cũng về việc giảng dạy trong nhà trường, Lê Trí Viễn còn có một hoạt động mang tính đột phá: Chủ biên các công trình sưu tầm, nghiên cứu và hướng dẫn giáo viên các địa phương giảng dạy văn học thuộc địa phương mình”.

Xin cúi đầu vĩnh biệt thầy.

GS - NGND Lê Trí Viễn sinh ngày 10.3.1919 tại Điện Hồng - Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Năm 1939 bắt đầu nghiệp sư phạm, dạy tiểu học tại Điện Bàn và lần lượt dạy trung học tại chiến khu Liên khu IV và V. Từ năm 1958 tham gia giảng dạy bậc đại học tại ĐH Sư phạm Hà Nội. Từ 1963 – 1978 giữ vị trí Chủ nhiệm khoa Ngữ văn ĐHSPHN. Sau đó chuyển vào giảng dạy tại ĐHSP TPHCM đến tuổi nghỉ hưu. Ngoài nghiệp nhà giáo, năm 1971, ông trở thành hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Ông đã được Nhà nước phong chức danh giáo sư vào năm 1980 và danh hiệu Nhà giáo Nhân dân năm 1990 cùng nhiều huân, huy chương và các giải thưởng cao quý khác như Huân chương Kháng chiến chống Pháp hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhất, Huân chương Lao động hạng Nhất, Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2012. Ông từ trần lúc 8 giờ 50 phút ngày 3.2.2012 tại nhà riêng. Nhập quan lúc 15 giờ 50 phút cùng ngày. Lễ động quan vào 8 giờ ngày 6.2.2012. An táng tại Nghĩa trang thành phố. T.T

LÊ MINH QUỐC

(nguồn: http://laodong.com.vn/Xa-hoi/Vinh-biet-GS-Nha-giao-Nhan-dan-Le-Tri-Vien/54165.bld)