LMQ

LÊ MINH QUỐC: Nghệ thuật thể hiện của thơ

Nghệ thuật đã đạt đến chỗ điêu luyện khi cũng từng ấy chữ, cũng chữ ấy nhưng bằng tài năng, họ đã biến hóa dưới nhiều hình thức khác nhau. Nỗ lực ấy có lẽ xuất phát từ ý tưởng muốn đổi mới sự rập khuôn quen thuộc. Có người thành công và có kẻ thất bại. Điều này bình thường thôi, bởi lẽ, sự thể nghiệm nào cũng được người đồng tình và kẻ phản đối. Để diễn tả cơn mưa, nhà thơ Nguyễn Vỹ viết câu đầu chỉ một chữ, sau đó nhiều chữ và cuối cùng chỉ… một chữ. Khoan đọc bài thơ, nhìn hình thức ta có thể hình dung bắt đầu mưa vài giọt, rồi mưa lớn và mưa tạnh hẳn (xem minh họa ở cuối góc phải trang này).

nghethuat-tho1

Có lẽ, Nguyễn Vỹ là người có nhiều tìm tòi hơn các nhà thơ đương thời. Chẳng hạn Tiếng chuông chùa, ông đã sắp xếp câu chữ để người đọc có cảm giác thấy được từng tiếng chuông rơi trong không gian:

Hồi chuông

Rơi,

Bon !

Trong sương mơi,

Véo von…

Hồi chuông

Trôi

Êm ru,

Vô âm u

Hồn tôi…

Hoặc khi viết về cảnh Hoàng hôn, ông dựng từng câu thơ để ta hình dung ra đường bay của cánh cò:

Một đàn

Cò con

Trắng nõn

Trắng non

Bay về

Sườn non

Gió giục

Mây dồn

Tiếng gọi

Hoàng hôn

Buồn bã

Nỉ non

Loại thơ hai chữ này, nhiều người đã thể nghiệm nhưng hay nhất, thành công nhất vẫn là bài thơ Sương rơi của Nguyễn Vỹ.

Thường khi đọc thơ, chúng ta thấy êm ái vì nhịp điệu câu thơ được sắp xếp nhịp nhàng với “bằng bằng, trắc trắc” tuân theo quy luật của nó. Nhưng lại có nhà thơ bất chấp quy luật đó, họ tạo ra âm điệu mới. Chẳng hạn, nhà thơ Bích Khê “chơi” toàn âm bằng - thành công đến nỗi nhà phê bình Hoài Thanh phải kêu lên sung sướng: “Tôi đã gặp trong “Tinh huyết” những câu thơ hay vào bậc nhất trong thơ Việt Nam”:

Ô hay buồn vương cây ngô đồng

Vàng rơi! Vàng rơi! Thu mênh mông !

Thật vậy, bài thơ Tì Bà của Bích Khê với 7 khổ (28 câu) toàn âm bằng là một trong những bài thơ hay nhất của ông. Không những thể nghiệm âm bằng, có người còn dùng cả trắc. Thử đọc hai câu thơ của Tản Đà, khi ông về thăm quê và gặp những nấm mồ vô chủ bên đàng:

Tài cao, phận thấp, chí khí uất

Những âm trắc đặt cạnh nhau, tạo cho người đọc cảm giác được sự trắc trở, bất đắc chí của người nằm dưới mộ. Kế tiếp ông buông toàn âm bằng để như hoài niệm, an ủi và cũng để nói lên tính cách của người đã khuất:

Giang hồ mê chơi quên quê hương

Nghe ngậm ngùi lắm. Những ví dụ như thế này còn nhiều. Hoặc có người lại dùng cách điệp âm - cùng một phụ âm đầu xuất hiện ở hàng loạt từ trong câu. Thử đọc bài thơ toàn phụ âm M của nhà thơ Tú Mỡ:

Mênh mông muôn mẫu một màu mưa

Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ

Mộng mị mỏi mòn mai một một

Mỹ miều may mắn mấy mà mơ

Sau này, có người chuyên sử dụng lối độc âm, độc vận là Thảo Am Nguyễn Khoa Vy. Để tạm chấm dứt bài viết này, xin mời các bạn mực tím cùng “thư giãn” với bài thơ Trách kẻ đa tình hay đau bệnh tình mà không chừa của nhà thơ xứ Huế là Thám Am:

Chạy chữa chai chân chẳng chịu chừa

Chín chìu chua chát chán chê chưa

Cha chài chú chóp chơi chung chạ

Chả chính chuyên chi chớ chực chờ.

LÊ MINH QUỐC

(nguồn: Báo Mực Tím 26.11.1998)

NGUYỄN VỸ

Mưa rào

Mưa

Lưa thưa

Vài ba giọt.

Ai khóc tả tơi