LMQ

LÂM BÍCH THỦY: Bóng giai nhân của nhà thơ Yến Lan trên đất Bỉ

Lạ lắm nhé, cứ mỗi lần tôi chú ý đến chuyện gì có dính dáng đến ba tôi - nhà thơ Yến Lan thì việc đó trở nên thuận lợi hẳn. Vở kịch thơ Bóng giai nhân của ba tôi có hai nhân vật tráng sĩ, một do nhà thơ Nguyễn Bính, một do nhà văn Vũ Trọng Can đóng. Và tất nhiên không thể thiếu “bóng giai nhân” do cô gái lai thủ vai trong đêm ra mắt đầu tiên tại Huế, được vua Bảo Đại và Nam Phương hoàng hậu đến dự - là một ví dụ.

Nhà thơ YẾN LAN

Lại một tình cờ ngẫu nhiên: Một sáng nọ, tôi nhận được cú điện thoại của người lạ, giọng Bình Định. Anh tự giới thiệu tên La Nhiên - con trai thứ Bảy cố nhạc sĩ đàn Tranh Bảy Thiều (người mà ba tôi và nhà thơ Thu Hoài trăn trở một thời vì muốn tôn vinh danh nhân văn hóa đất An Nhơn - Bình Định nhưng hình như ông bị người đời lãng quên hơn nửa thế kỷ trước, trên quê ông – đất Bình Định). Anh đã gửi tặng tôi nhiều hình ảnh, bài viết rất quí về cha anh và ba tôi mà trước nay tôi chưa hề thấy. Nhờ đó, tôi viết được bài Nhà danh cầm tài hoa của “địa linh nhân kiệt”. Trong tài liệu La Nhiên gửi tặng, có bài thơ của ba tôi. Theo anh chính người này là “bóng giai nhân” của ba tôi, là nàng thơ cuối cùng trong đời làm thơ của ông:

Ôi mái tóc-Nhớ màu mây Núi Ngự

Xõa vai gầy, soi bóng nước sông Hương

Trôi trôi..luyến Hành Vân, Lưu Thủy

Tím dệt hồn Cung Oán với cung thương

Anh cho biết: “Trong chuyến đi chữa bệnh từ Việt Nam đến Pháp-tiện thể tìm đến Bruxelles viếng mộ người thân, tôi đọc được mấy câu thơ nêu trên tại nhà bà Francine Tôn Nam ở số 95520, Nông trại Milan O.Brenovich-Osny ll, Bruxelles, nước Bỉ. Hỏi thăm tỉ mỉ mới biết 4 câu thơ này trích trong bài thơ có tựa đề là Tóc nguyên của  Yến Lan gửi tặng Francine Tôn Nam, hồi tháng 12.1988. Bốn câu thơ này gắn liền với kỷ niệm ngày qua đời của cụ Tôn Thất Doãn (1887-1988) - thân sinh của bà chủ nhà nên nó được lồng vào khung kính viền vàng, trang trọng đặt cạnh bức chân dung người quá cố. Tình cảm đặc biệt mà gia đình Việt kiều này đã dành cho tác giả những vần thơ đó chắc chắn  tình cảm vượt quá mức bình thường. Những người yêu thơ Yến Lan cũng nghĩ như vậy nên họ đã đàm luận với nhau và được biết:

Vào khoảng đầu năm 1939, Yến Lan cùng với vài ba người bạn  thơ Hà Nội, tình cờ được mời biên soạn nội dung cho một hội diễn văn nghệ tại Huế. Trước khi “nhóm Yến Lan” xuất hiện, dự kiến của ban tổ chức chủ yếu hội diễn chỉ dành cho các giọng ca nhạc Tây lời Việt và diễn ngâm một số bài thơ trong phong trào Thơ mới mà thôi. Giờ đây nhìn vào “bề thế” của nhóm nhà thơ, nhà biên kịch Hà Nội mới vào, trong đó có Nguyễn Bính… nên ban tổ chức muốn có ít nhất là một vở kịch nào đó cho xứng với tầm vóc một đêm văn nghệ sẽ có Nam Phương hoàng hậu dự khán. Đây chính là nguyên nhân đầu tiên ra đời của vở kịch thơ Bóng giai nhân nổi tiếng do Yến Lan biên soạn.

Lúc bấy giờ vở kịch thơ này tuy chưa hoàn toàn làm hài lòng người khai sinh ra nó, song nó cũng được hòa vào niềm vui chung với mọi người trong cuộc, kể cả Vũ Trọng Can, Hà Xuân Tế là những nhà hoạt động văn học nghệ thuật hữu danh cả nước thời đó. Nhân vật “giai nhân” trong vở kịch thơ Bóng giai nhân là một cô gái “lai Pháp” - cha Việt Nam, cô thủ diễn khá thành công…Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, chính xác hơn là vào giữa tháng 8.1988 “cô gái giai nhân” lại có dịp liên lạc thư tín thường xuyên với tác giả Bóng giai nhân - người mà cô thầm yêu, trộm nhớ trong suốt khoảng thời gian 47 năm dài ly cách bởi chiến tranh chia cắt hai miền.    

Trở lại với khung cảnh thân tình giữa chủ và khách đến thăm từ Việt Nam như đã nêu từ phần đầu. Thấy khách cứ chăm chú nhìn lên bàn thờ, nơi có mấy vần thơ, bà chủ hỏi: “Nếu anh cũng thích bài thơ, tôi sẽ sao chép đầy đủ 32 câu và gửi tặng anh qua đường bưu điện sau ngày anh đã về đến Việt Nam?”. Khách chưa biết phải trả lời sao cho tiện, bà Francine nói tiếp: “Hay cần chép ngay bây giờ cũng được thôi. Nhưng với điều kiện phải hứa với tôi, không phổ biến rộng rãi dưới mọi hình thức khi tác giả của nó còn tại thế”. Bài thơ như sau:

Em tha thướt như đóa Quỳnh đang nở

Mái tóc đen ươm nhụy quí hoa lành

Luôn ngào ngạt phô hương thuần xứ sở

Dưới mái gia đình nghệ sĩ Đàn Tranh (1).

Ôi mái tóc-Nhớ màu mây Núi Ngự

Xõa vai gầy, soi bóng nước sông Hương

Trôi trôi… luyến Hành Vân, Lưu Thủy..

Tím dệt hồn Cung Oán với Cung Thương

Mái tóc Việt Nam tình nhà thao thức

Quyện âm ba lữ nhạc mộng song hồ

Luôn ao ước buông rèm che hạnh phúc

Vốn có từ dòng ý nén Văn - Thơ

Từ buổi măng non xa rời đất nước

Tuyết trời Tây lớp lớp phủ mái đầu

Nhưng vẫn ấm ánh hào quang Tổ Quốc   

Sưởi tâm hồn, xóa cả bóng đêm thâu

Tóc - Suối - Nhạc

Tóc - Trăng - Xanh tếch võng

Niềm tự hào, trong mỗi hội hoa đăng

Em phơi phới như cánh buồm gió lộng

Giữa vô vàng ánh mắt ngưỡng mộ tên

Chừ em hỡi!  Mái tóc quí đâu rồi

Hút theo bóng hoa Quỳnh tay nhạc rủ

Để thẩn thờ thêm một cõi trăng soi

Mặc hoa lệ đời vui chờ trước cửa

Em cắt bỏ mái tóc bồng bềnh ảo

Nhịp cầu huyền nối bằng cánh phù du

Để theo lệnh trái tim càng hiền thảo

Từ Việt Nam truyền đến tận Tinh cầu

Ơn suối dưỡng đủ đâu phần báo đáp

Khấn đất trời cứu trọng bệnh phụ thân (2)

Sùng hiếu, nghĩa…

Em ba lần xuống tóc (3)

Mái tóc- lời nguyền nặng mãi trong anh

(Quí mến tặng Francine Tôn Nam
VN - tháng 12.1988)
Yến Lan

Bài thơ không dài mà khách chép lại qua ký ức của bà chủ nhà cũng phải mất gần 4 tiếng đồng hồ mới xong! Tốn nhiều thời giờ vì ngoài việc dừng lại nhiều lần mỗi khi những từ lạ cần giải thích, còn do sự chậm chạp của những người đang đối diện nhau đều đã bước qua ngưỡng tuổi 70. Nhất là lúc này cả hai đều không thể không có cảm xúc riêng thông qua dòng thơ lai láng của một người thơ mà bấy lâu nay đã đi sâu vào lòng kính trọng của họ.

L.B.T

Chú thích:
1/ Gia đình nghệ sĩ lão thành Tôn Thất Doãn nổi tiếng tại Pháp với cộng đồng người Việt từ trước CMT8

2/ Francine mồ côi mẹ từ tấm bé

3/ Xuống tóc lần đầu khi nghe tin người yêu đi lập gia đình

Chia sẻ liên kết này...