LMQ

Lê Minh Quốc - BẠCH THÁI BƯỞI

Lê Minh Quốc

BẠCH THÁI BƯỞI

người dám sống

NXB TRẺ

2007

TÔI VIẾT BẠCH THÁI BƯỞI NHƯ THẾ NÀO?

Cuộc đời và sự nghiệp của những nhân vật lừng lẫy trong lịch sử nước nhà, với tôi, họ luôn có một “ma lực” hấp dẫn. Họ đã sống trọn vẹn một cuộc đời mà đôi lúc, lúc bình tâm nhất, tôi tự hỏi: Tại sao họ đã sống những năm tháng nhiều biến động dữ dội đến như vậy? Cuộc đời của họ không lặng lẽ trôi qua với những ước mơ bình dị của hầu hết chúng ta từng mơ ước. Chẳng hạn, có đồng lương ổn định, có vợ đẹp con ngoan, có công việc nhàn nhã “sáng vác ô đi, tối vác về”... Mà họ muốn lao vào sóng gió để khẳng định bản lĩnh, thực hiện khát vọng biết “sống vì mình, sống vì người” dẫu  biết có lúc tang gia bại sản hoặc thịt nát xương tan dưới đòn roi của kẻ thù...

Đó là số phận chăng?

Biến động trong cuộc đời họ dù thành công thay thất bại thì cũng giúp cho thế hệ đi sau rút ra được những bài học quý báu. Tìm hiểu về họ, không đơn giản chỉ “đóng khung” cuộc đời họ mà qua đó ta còn hiểu thêm một giai đoạn của lịch sử. Học sử thông qua số phận của một con người quả là điều thú vị. Với suy nghĩ này, tôi đã bắt tay viết tập Bạch Thái Bưởi - người dám sống. Đây cũng là “mạch viết” trước đó mà tôi đã thể hiện qua một loạt tiểu thuyết danh nhân như Tướng quân Hoàng Hoa Thám, Nguyễn Thái Học, Nguyễn An Ninh- dấu ấn để lại, Nguyễn Thái Học, Chiến tướng Tôn Thất Thuyết hoặc hàng trăm nhân vật khác trong bộ Kể chuyện danh nhân Việt Nam. Kinh nghiệm cho tôi thấy rằng, cuộc đời của các nhân vật trong lịch sử luôn đầy ắp chất liệu sống động để ta có thể dựng lên mẫu nhân vật hấp dẫn trên trang viết.

Lần này, nhân vật tôi chọn là người từng thành công rực rỡ trên  nhiều lãnh vực mà tôi không mấy am tường. Đó là nghề buôn gỗ, thầu thuế chợ, kinh doanh thuyền bè trên sông nước, khai mỏ v.v... Không am tường thì phải học. Học qua sách vở. Học qua lời kể của những người trong nghề. Viết về Bạch Thái Bưởi không dễ, vì tài liệu về ông không nhiều; nếu có chăng thì cũng lẻ mẻ, chỉ đôi dòng tản mác đâu đó. Chẳng hạn, trong quyển Nhớ gì ghi nấy, dày vài trăm trang nhưng nhà văn Nguyễn Công Hoan chỉ viết liên quan đến ông chừng mươi dòng... Hơn nữa, tài liệu về Bạch Thái Bưởi công bố trên internet hầu hết đều trùng lắp, các bài viết na ná nhau và các thông tin ấy chưa chắc đáng tin cậy.

Vậy nhiệm vụ của tôi phải dựng lại chân dung Bạch Thái Bưởi “có da có thịt” bằng ngôn từ, hình ảnh đậm chất văn học. Có thể nói đây là cuốn sách khắc họa rõ nét nhất chân dung Bạch Thái Bưởi, tính đến thời điểm này. Công việc không dễ dàng. Trước hết, tôi phải sưu tập tương đối đầy đủ tư liệu về Bạch Thái Bưởi hoặc có liên quan đến Bạch Thái Bưởi. Tư liệu ấy gần với sự thật bao nhiêu phần trăm, thì sự lựa chọn và đánh giá ấy tùy thuộc vào bản lĩnh, khả năng nhận thức (thậm chí cả sự linh cảm) của người viết. Sau đó, tôi dựng lại năm tháng tiểu sử Bạch Thái Bưởi, để có một cái nhìn rõ nét về hơn về hoạt động của ông trong nhiều lãnh vực.

Một trong những khó khăn cần phải vượt qua là đánh giá như thế nào về con người Bạch Thái Bưởi? Thực chất ông là người như thế nào? Có tư liệu cho rằng, trong đời thường ông là người keo kiệt, bủn xỉn, làm giàu bằng nhiều thủ đoạn; ngược lại có tài liệu ghi nhận ông như một nhà cách mạng. Cả hai thái độ đánh giá như thế đều có gì đó chưa xác đáng. Không biết dựa vào nguồn tư liệu nào, có khá nhiều bài viết đề cập đến chi tiết “có lần lên tiếng bênh vực cho quyền lợi của người dân bị trị, trong Hội nghị kinh tế lý tài, ông bị Toàn quyền Robin đe dọa: “Nơi nào có Robin thì không có Bạch Thái Bưởi”, ông đáp lại: “Nước này còn Bạch Thái Bưởi thì không còn Robin”. Do không tìm được, không tìm thấy trong tư liệu gốc đề cập đến chuyện “giật gân” này nên tôi dứt khoát không sử dụng. Hơn nữa Bạch Thái Bưởi qua các tư liệu đã  thu thập và chọn lọc thì tôi ngờ rằng, không bao giờ ông buột miệng nói những câu “dại dột” như vậy. Đó không phải là tính cách của một người lão luyện, bản lĩnh, nhiều kinh nghiệm trên thương trường... như Bạch Thái Bưởi.

Rút ra bài học gì từ cuộc đời của một người đã trở thành huyền thoại như Bạch Thái Bưởi? Tất cả những điều này, tôi đã trình bày trong sách. Dường như lúc bạn đang cầm tập sách này thì ngoài đường gió nhiều hơn. Những ngọn gió sang mùa đang khiêu vũ trên những vòm cây xào xạc lá. Vậy, bạn hãy khoát thêm chăn ấm và mở ánh đèn sáng hơn nhé. Bây giờ, mời bạn lật trang sách....

LÊ MINH QUỐC

(Miss Sài Gòn ngày cuối năm 2006)