LMQ

LÊ MINH QUỐC: CHUYỆN TÌNH CỦA NGƯỜI NỔI TIẾNG - 2. Giáo sư Hoàng Xuân Hãn và vần thơ se duyên

Giáo sư Hoàng Xuân Hãn và vần thơ se duyên

Vợ chồng GS Hoàng Xuân Hãn

GS Hoàng Xuân Hãn (1908-1996) là bộ óc bách khoa của Việt Nam trong thế kỷ XX. Những công trình nghiên cứu của ông như Danh từ khoa học, La Sơn phu tử, Chinh phụ ngâm bị khảo, Lý Thường Kiệt, La Sơn phu tử v.v… đã để lại những dấu ấn lớn trong lãnh vực văn hóa, lịch sử, giáo dục, khoa học. Ông đã được Nhà nước trao tặng nhiều Huân chương, danh hiệu cao quý.

Ngày trước, nhiều người thành vợ chồng, không vì quen biết mà do cho mẹ hai bên đã… hứa hẹn trước. Ông bà cụ Hoàng Xuân Úc và Lê Thị Ấu ở làng Yên Hồ, huyện La Sơn (Hà Tĩnh) đã hứa gã con trai là Hoàng Xuân Hãn cho một gia đình ở huyện Hương Sơn. Mọi việc chưa chuẩn bị xong thì cậu con trai - thủ khoa Quốc học Vinh, thủ khoa kỳ thi Thành chung toàn Trung bộ được nhận học bổng du học ở Pháp.

Trước ngày lên đường, năm 1928, cậu được cha mẹ dẫn sang nhìn mặt cô gái sau này sẽ thành người đầu ấp tay gối. Đó là cô Nguyễn Thị Vàng -  con gái một nhà khoa bảng. Cuộc gặp gỡ ấy, không rõ có để lại ấn tượng gì sâu đậm không, nhưng sau khi sang Pháp vì cuốn hút vào công việc học tập nên cậu viết thư gửi về song thân trình bày suy nghĩ chân thành - sau này ở tuổi ngoài 80, cụ Hoàng Xuân Hãn có kể trong thư có đoạn viết: “Con gái thì có lứa, con còn lâu mới về được, nếu có nơi xứng đôi vừa lứa thì gia đình cứ để cho Vàng gây dựng gia thất, con không có gì dám oán trách”.

Mọi việc đã diễn ra theo ý nguyện.

Sang Pháp, Hoàng Xuân Hãn học toán cao cấp ở Lycée Saint Louis, sau đó thi đậu vào Trường Cao đẳng Sư phạm và bắt đầu chú tâm biên soạn Danh từ khoa học - cuốn sách nổi tiếng đặt nền móng đầu tiên về xây dụng hệ thống thuật ngữ khoa học bằng tiếng Việt. Sau đó, ông còn thi đậu lấy bằng Bách khoa, Kỹ sư Cầu cống, Thạc sĩ toán. Năm 1935, ông đáp tàu về thăm cố hương. Những ngày lênh sông nước, tình cờ ông làm quen với cô Nguyễn Thị Bính - một tiểu thư mảnh mai, xinh đẹp ở Hà Nội nhà ở phố Gia Long (nay phố Bà Triệu). Bấy giờ, cô Bính cũng đã lấy bằng tốt nghiệp trường Cao đẳng Y Dược Paris.

Khi tàu ngang qua Ấn Độ Dương, gặp lúc trăng rằm, cô Bính đề nghị người bạn trai thử làm bài thơ Vịnh nguyệt. Được lời như cởi tấm lòng,  Hoàng Xuân Hãn nửa đùa nửa thật xuất khẩu:

Có người bảo tớ vịnh thơ trăng,

Tớ cũng toan ngâm ngợi chị Hằng.

Ngán nỗi người xinh, trăng thẹn mặt,

Ngây lòng tớ gặm bút mòn răng.

Trông trăng chỉ thấy ai cười nụ,

Gác bút vì e tớ nghĩ xằng.

Vịnh nguyệt vì người thôi cũng vịnh,

Họa người bên nguyệt biết tình chăng?

Nghe xong bài thơ, cô Bính đỏ mặt e thẹn vì thấy được “tình ý” mà người bạn trai đã gởi gắm. Ngay sau đó, Hoàng Xuân Hãn còn tặng cô Bính thêm bài hát nói:

Trăng với biển nửa mờ nửa xám

Mây trên trời trời mấy đám phất phơ

Mảnh trăng khi tỏ lại khi mờ

Khách trên biển còn ngờ nơi Nhược Thủy

Cám cảnh thân đơn thằng Cuội quỷ

Gẫm thương tình muộn chị Hằng Nga

Những tưởng rằng trăng lạ với trăng xa

Ai ngờ cũng trăng nhà cười mủm mỉm

Chốn lữ quán đa tình nên bịn rịn

Hỏi trăng già soi đến tận tâm can?

Sóng đưa trăng giạt theo làn

Lâu nay, cô Bính nghe tiếng Hoàng Xuân Hãn luôn đậu thủ khoa trong các kỳ thi, học hành xuất sắc hơn người, không ngờ chàng cũng giỏi thơ và tài hoa đến thế. Những bài thơ này đã tạo trong tâm trí cô Bính một cảm tình đặc biệt. Những ngày gặp lại nhau tại Hà Nội, tình cảm ngày một gắn bó hơn, năm 1936, họ kết hôn. Đám cưới xong, nhờ bạn bè cho vây vốn, họ mở hiệu bào chế thuốc tây ở phố Tràng Thi (Hà Nội). Từ đây, mọi người quen gọi cô Bính là “Madame Hoàng Xuân Hãn”. Thời gian này, Hoàng Xuân Hãn dạy Trung học đệ Nhị cấp ở Trường Bưởi (túc Trường Chu Văn An) và tham gia Hội Truyền Bá Quốc ngữ.

Điều may mắn, nhà bác học của chúng ta đã chọn được người vợ hoàn toàn chia sẻ, ủng hộ việc làm của chồng. Để thực hiện những đi thực địa, khai quật di tích văn hóa cổ nhằm hoàn thành các bộ sách nghiên cứu rất có giá trị, Hoàng Xuân Hãn đã dồn vào đó bao nhiêu tiền của, bà Bính cũng không tiếc. Bên cạnh đó, bà còn đồng tình với chồng về quan điểm chính trị. Khi luật sư Vũ Đình Hòe làm chủ nhiệm báo Thanh Nghị, được sự khuyến khích của chồng, bà Bính nhận lời cộng tác: “Vì trong nhi đồng giáo dục có vấn đề tâm - sinh lý trẻ nhỏ, có vấn đề vệ sinh, phòng bệnh, bồi dưỡng sức khỏe cho thiếu nhi”, bà nói.

Sau ngày toàn quốc kháng chiến (1946), gia đình của vợ chồng Hoàng Xuân Hãn là địa điểm liên lạc của người yêu nước. Từ năm 1951, họ sang Paris, định cư tại Pháp. Tuy vậy, tấm lòng của họ luôn hướng về quê nhà.

Riêng về bà Vàng ngày xưa cha mẹ mai mối cho ông, sau này trở thành vợ của bác sĩ Lê Khánh Đồng - nguyên trưởng phòng huấn luyện Viện Y học dân tộc. Ít người biết rằng, năm 1930, lúc bà Vàng đám cưới, Hoàng Xuân Hãn có tặng bài thơ Đường luật, nét độc đáo mỗi câu đều có một từ khoáng sản hoặc kim loại:

Vàng đã vì cha trót nhận lời

Nghĩa tình mang tiếng bạc cùng ai

Sắt cầm duyên mới mừng tươi thắm

Gang tấc lòng xưa luống lữ hoài

Chớ trách vàng thau hay kẹn kẻ

Vì thương son phấn dễ tàn phai

Cũng đồng châu quận trong thân thích

Chớ để chàng Tiêu đứng cửa ngoài

Điều bất ngờ, Hoàng Xuân Hãn không hề biết, bà Vàng cũng có thơ họa nhưng không gửi cho ông:

Ngây thơ chỉ biết việc vâng lời

Dang dở tình duyên dám trách ai

Bà Nguyệt xe tơ rắc rối thế

Để người trong cuộc vấn vương hoài

Mừng nay sống cạnh chồng quân tử

Muôn nỗi ưu phiền sẽ nhạt phai

Hai họ Hoàng - Lê cùng quyến thuộc

Vốn đà khắng khít đứng chi ngoài.

Dù không lấy được nhau theo sắp xếp của cha mẹ, nhưng họ vẫn giữ đựợc cái tình, thật đáng quý. Với bà Bính, sau ngày thống nhất Tổ quốc, năm 1975, nhìn lại mối tình gắn bó đằm thắm đã qua 40 năm, ông đã viết bài thơ “Bốn mươi năm kỳ ngộ” tặng vợ, trong đó, có câu nhấn mạnh:

Lòng trung ái cùng nhau toàn giữ trọn

Nỗi tương thân thiết thạch chẳng hao sờn

Dù hai người không có con, nhưng bà Bính vẫn tự hào: "Đối với nhà tôi, con tức là sách”. Mối tình đẹp “thiết thạch” từ vần thơ xe duyên từ “Cái thuở ban đầu lưu luyến ấy” đã gắn kết họ thủy chung đến trọn đời.

L.M.Q

(nguồn: Báo Thanh Niên 15.11.2016)