LMQ

Madam Nhu Trần Lệ Xuân - Quyền lực Bà Rồng: MỘT GÓC NHÌN KHÁC VỀ TRẦN LỆ XUÂN

MOT-GOC-NHIN-KHAC-VE-TRAN-LE-XUAN

NXB Hội Nhà văn vừa ấn hành quyển Madam Nhu Trần Lệ Xuân - Quyền lực Bà Rồng. Quyển sách này, Mai Sơn dịch từ nguyên tác “Finding the Dragon Lady: The Mystery of Vietnam's Madame Nhu” của tác giả người Mỹ Monique Brinson Demery. Dư luận quan tâm vì ai cũng biết bà Trần Lệ Xuân (1924-2011), tức bà Nhu, là vợ của ông Ngô Đình Nhu - cố vấn chính quyền ở miền Nam Việt Nam thời Ngô Đình Diệm. Về bà Nhi năm 1975, Hoàng Trọng Miên đã viết Đệ nhất phu nhân Trần Lệ Xuân, gần đây, Lý Nhân viết Trần Lệ Xuân thăng trầm quyền - tình v.v… và rất nhiều tài liệu liên quan đã được công bố.

Vậy Madam Nhu Trần Lệ Xuân - Quyền lực Bà Rồng có gì mới hơn so với trước?

Phải thừa nhận rằng, góc nhìn về bà Nhu đã khác so với những sách, tài liệu đã công bố trước. Sau khi anh em Ngô Đình Diệm bị giết chết, do căm phẫn “chế độ gia đình trị” cũng như vì nhiều mục đích khác, không ít tác giả đã cố tình “vẽ” lên diện mạo của người đàn bà “đệ nhất phu nhân” với gam màu xám xịt, đáng ghét. Và cũng chính từ xuất phát đó, hình ảnh bà Nhu nói nôm na là “không ra gì”, tất nhiên kể cả chuyện tình ái. Nhưng ở đây, từ năm 2005, Demery có điều kiện tiếp xúc qua điện thoại với nhà Nhu, đặt mối quan hệ khá thân thiết để khai thác thông tin nên cách nhìn không hẳn như lâu nay người ta đã nghĩ.

Chỉ xin nêu một chi tiết, dù nhỏ, nhưng ít nhiều phản ánh được con -người-gia-đình của “Bà Rồng”, tác giả viết lại lời của bà Nhu kể lúc chăm con: “Tôi cho mỗi đứa bú ít nhất sáu tháng” và “thật ra đây không phải ý của bà mà là của chồng và gia đình ông ấy”… Giữa tất cả những hồi tưởng ấy là tiếng thở dài của bà trong ống nghe, “Tôi rất yêu những đứa trẻ” (tr.85). Và cũng qua tập sách này, ta biết thêm suy tư của bà lúc cuối đời: “Lẽ ra tôi nên khiêm tốn hơn một chút khi nói về sự cao cả của gia đình tôi” (tr.315). Đóng góp của cuốn sách, theo chúng chính là những suy tư thầm kín ấy, mà nhiều tập sách khác không có được.

Tuy nhiên, khi đọc kỹ, dễ dàng nhận ra rằng Demery đã tham khảo nhiều nguồn tư liệu khác nhau, và trên cơ sở đó đã có cái nhìn theo quan điểm cá nhân. Cái hay, cái dỡ của quyển sách là chỗ đó.

Nhiều tài liệu đã từng đặt vấn đề: bà Chương - mẹ của Trần Lệ Xuân sinh năm 1910, nhưng năm 1924 lại sinh ra bà, trước đó chừng 2 năm đã sinh con gái Lệ Chi. Vậy hóa ra, năm 12 tuổi bà Chương đã có thể sinh con? Bố mẹ Trần Lệ Xuân cưới nhau năm 1912 (tr.32), chẳng lẽ 2 tuổi bà Chương đã lấy chồng? “Trong số nhiều tình nhân của bà Chương ở Hà Nội có người đàn ông tên Ngô Đình Nhu” (tr.53). Dù là “lời đồn thổi” nhưng khi viết một câu “chết người” như thế (vì về sau Ngô Đình Nhu là con rể), liệu có là sự cần thiết, vì nếu gia đình bà Chương kiện thì lấy gì chứng minh? Đối với văn hóa Á Đông, một khi những gì liên quan đến giá trị đạo đức, dòng tộc gia đình cũng đều được xem trọng. Nếu cuốn sách hư cấu, lấy Trần Lệ Xuân làm nhân vật “ký sự lịch sử” gì đó, còn khả dĩ châm chước, nhưng một quyển sách có tính học thuật, nghiên cứu chu đáo thì sự cẩn trọng nêu trên là không thừa.

Cũng có thể do không rành lịch sử Việt Nam nên Demery nhiều lúc loạc choạc lắm. Chẳng hạn về nạn đói năm 1945: “người Nhật đã áp dụng chế độ trưng thu lương thực với cường độ gấp hai ba lần người Pháp, hủy hoại nguồn nhân lực và tài nguyên nông thôn. Nhân dân sắp đói ăn cả vốn liếng hạt giống, có nghĩa họ gieo trồng ít hạt hơn” (tr.68). Nếu đọc công trình khoa học Nạn đói năm 1945 ở Việt Nam (NXB Trí Thức) của GS Văn Tạo và Giáo sư Furuta Motoo chủ biên, ta sẽ nhìn thấy không chỉ đơn giản đến thế.

Như đã nói, do nhìn vấn đề theo cái nhìn chủ quan nên có khá nhiều chi tiết khiến bạn đọc ngờ ngợ. Chẳng hạn, “Tôi biết khi người Mỹ gọi bà là Rồng Cái, nhưng người Việt Nam cả gan công khai chống lại bà Nhu lại nhắc đến bà với biệt danh Cọp Cái - xuất phát từ sự tôn trọng trong văn hóa dành cho rồng” (tr.176). Kết luận ở cuối câu nghe ra thật lạ. Trong tâm thức người Việt về hai con vật Rồng và Cọp chưa bao giờ có chung quan niệm đó. Hoặc đoạn tự thiêu của Bồ tát Thích Quảng Đức, Demery viết: “hai nhà sư trẻ tiến đến sát thầy mình, đổ chất lỏng màu hồng lên chiếc áo màu vàng nghệ của nhà sư già” (tr.233). Xem lại thước phim vừa công bố trên Yotube, rõ ràng, chỉ có một nhà sư, chứ không phải hai; và Bồ tát Thích Quảng Đức không hề “quẹt một cây diêm để nó rơi xuống rơi xuống tấm áo cà sa gấp lại của ông” v.v…

Lúc sắp xẩy ra chiến tranh Pháp - Việt, Demery cho biết có cán bộ Việt Minh tìm đến gia đình bà Nhu. Nhân vật đó là ai? “Ông Bảy đã thu xếp và phóng thích cho bà Nhu cùng gia quyến khi đích thân ký giấy thông hành cho phép họ di chuyển an toàn đến một nhà tu kín” (tr.82). Rất tiếc, tác giả chỉ cho biết đến thế. Nào ai biết “ông Bảy” là nhân vật nào để bạn đọc có thể kiểm chứng lại thông tin quan trọng trên.

Còn có nhiều, rất nhiều cần trao đổi thêm về Madam Nhu Trần Lệ Xuân - Quyền lực Bà Rồng, nếu nhìn nhận nó như cách nói của tác giả David Lam - (tác giả cuốn sách Vietnam Now: A Reporter Returns) từng đánh giá quyển sách này là “đậm chất học thuật”. Vậy thì, cách tiếp nhận về quyển sách này sở dĩ được dư luận quan tâm, nghĩ cho cùng vì Demery đã viết về một người đàn bà quá nổi tiếng ở chính trường miền Nam. Khác với mọi lời khen chê hiện nay, chúng tôi cho rằng nhận xét của nhà văn Nguyễn Đông Thức in ở trang bìa 4 là chừng mực, vừa phải “Sách viết công phu, hấp dẫn, đầy ắp thông tin. Tác giả cố gắng khách quan, dù không giấu được ít nhiều thiện cảm với nhân vật. Bản dịch của Mai Sơn cũng giản dị, dễ đọc, một điều tưởng dễ mà không hề dễ…”.

Lê Văn Nghệ

(nguồn: Báo PN TP.HCM số ra ngày 19.2.2016)