LMQ

LÊ MINH QUỐC: Báo xuân Sài Gòn xưa

baoxuansai-gon-xua

BÁO XUÂN VIỆT NAM CÓ TỰ BAO GIỜ?

Vinh dự này dành cho tờ Nam phong tạp chí xuất bản trong thời gian 1917- 1934 tại Hà Nội do nhà văn hóa Phạm Quỳnh chủ bút, ra hàng tháng, khổ lớn dày trên dưới 100 trang, có một phần viết bằng chữ Hán, từ năm 1922 thêm phần chữ Pháp. Tờ báo này có ảnh hưởng lớn trong giới trí thức Việt Nam những năm đầu thế kỷ XX, cả thẩy ra được 211 số - chứ không phải 210 số như mọi người từng biết. Vì năm 1918, Nam phong có ra thêm một số xuân in toàn thơ văn có giá trị, nhưng không đánh theo số thứ tự, ngoài bìa chỉ ghi “Số Tết 1918”.

Đó là tờ báo xuân đầu tiên của làng báo Việt Nam.

Lý do thực hiện ấn phẩm độc đáo này, Phạm Quỳnh cho biết: “Cả năm có ngày Tết là vui. Vui ấy là vui chung cả mọi người, vui suốt trong xã hội, vui khắp một quốc dân; trong thế giới dễ không đâu có một cuộc vui hoàn toàn như vậy. Dẫu người buồn đến Tết cũng phải vui: vui ngày Tết là cái vui dễ “truyền nhiễm” vậy”. Vì lẽ đó, “Bản báo muốn cho khúc đàn riêng của mình không đến nỗi sai nhịp với khúc cảm chung của xã hội trong buổi đầu năm xuân mới, giời ấm khí hòa, cảnh vật tươi cười, lòng người hớn hở, lại muốn không trái cái chủ nghĩa lúc bình thường, bèn định in riêng ra tập ngày Tết này, ngoài những số báo thường, trước là để cùng quốc dân góp một phần vào cuộc vui chung, sau là để tặng các bạn đọc báo đã có bụng tin yêu gửi mua từ đầu đến nay một cái quà hợp với cảnh năm mới”.

Tuy nhiên, không hiểu vì sao làng báo phía Bắc không tiếp tục phát huy loại báo xuân mà lại “nhường” cho báo chí phía Nam?

Và chỉ khi báo chí Sài Gòn làm báo xuân - loại ấn phẩm đặc biệt ấy mới trở thành truyền thống tốt đẹp duy trì đến nay. Lâu nay, nhiều người vẫn cho rằng, tờ báo đầu tiên trong Nam làm báo xuân là Phụ nữ tân văn năm 1930. Nhưng trên thực tế, hai năm trước đó, năm 1928 tờ Đông Pháp thời báo đã làm báo xuân. Trong số báo này, ta thấy có in nhiều bài viết về xuân, về tết như bài Chơi xuân của Tản Đà: “Người ta sanh ra ở đời, nếu chẳng chơi thì cũng thiệt, mỗi năm một lần xuân, nếu bỏ qua thì cũng hoài. Vậy thời chơi xuân cũng là phải. Chơi xuân vẫn là phải, song mà cách chơi thế nào cho lịch sự”…

Tài liệu ghi chép rành rành nhưng đến nay mọi người vẫn chọn tờ Phụ nữ tân văn - vì tờ báo này tràn đầy nét xuân đậm đà hơn so với các ấn phẩm khác chăng? Thật vậy, tờ báo xuân 1930 của Phụ nữ tân văn thật ấn tượng khi ngoài bìa ta thấy có in chữ xuân thật lớn và trình bày bài thơ: “Vui xuân vui khắp xa gần/ Lòng xuân phơi phới, chén xuân tàng tàng/ Đốt hương nguyện với xuân hoàng/ Sao cho nước cũ ngày càng thêm xuân?/ Xuân tới xuân đi xuân chẳng ở/ Có yêu xuân, xin chớ phụ ngày xuân/ Chợ dinh hoàn đương lúc chen chân/ Chúc xuân mới quốc dân mau tiến bộ/ (bị kiểm duyệt bỏ hai câu)/ Bấm đốt tay, xuân đã ngoại bốn ngàn/ Non nước ấy, biết bao tuần bỉ thái/ (bị kiểm duyệt bỏ hai câu)/ Khuyên nhau trong đạo lòng dân”.

TẠI SAO LÀNG BÁO SÀI GÒN DUY TRÌ ĐƯỢC?

Trở lại câu hỏi, vì sao làng báo Sài Gòn đã giữ gìn giữ, phát huy được nét đẹp làm báo xuân? Có lần tôi hỏi nhà văn Sơn Nam, vốn một đời chỉ sống bằng nghề cầm bút, ngần ngừ một lát ông quả quyết, đại khái, ấn phẩm báo xuân ở trong Nam tồn tại mãi chính là từ tấm lòng chịu chơi, tính cách hào phóng của dân Sài Gòn.

Cuối năm, sau khi quyết toán xong sổ sách, lời lỗ trong một năm, các vị chủ báo nghĩ rằng, mình đã “kiếm cơm” quanh năm thì “năm hết tết đến” cũng phải chia ngọt xẻ bùi cùng cộng sự. Đó là tạo điều kiện cho họ có điều kiện kiếm tiền xúng xính tiêu tết. Các chủ báo cho giấy, tiền công in ấn để các ký giả, công nhân, tạp dịch… trong tòa soạn chủ động thực hiện một ấn phẩm đặc biệt. Ấn phẩm này có trang in nhiều hơn, dày hơn, hình thức đẹp hơn, tất nhiên giá bán cao hơn thưòng lệ và muốn bán được thì phải đầu tư chất lượng bài vở. Xong, họ phát hành ấn phẩm đó rồi cùng chia nhau hưởng lợi. Nói cách khác đây cách thưởng “lương tháng 13” của chủ báo dành cho những người cộng sự đắc lực của mình trong suốt một năm cộng tác gắn bó.

Vì lẽ đó, báo xuân/ báo tết ở Sài Gòn được duy trì mãi. Và nay đã trở thành truyền thống Ngày hội báo xuân - tổ chức hằng năm vào dịp trước Tết Nguyên đán để công chúng thưởng thức nét đẹp của báo xuân trong cả nước.

LẬT NHỮNG TRANG BÁO XUÂN NGÀY TRƯỚC

Khó có thể trình bày hết qua các giai phẩm xuân xưa này đã ấn hành tại Sài Gòn. Trong chừng mực của tài liệu đã thu thập, tôi xin lướt qua các ấn phẩm xuân tại miền Nam trong vài mươi năm gần đây.

Trước hết, xin đề cập đến tờ báo, ta đã có cảm tình từ “măng-sét”, đó là tờ Tiếng Việt xuân 1971, hình bìa là ca sĩ Phương Hồng Quế. Ngay trang đầu là dòng chữ “Cung chúc tân xuân” với hình ảnh thiếu nữ đội nón lá tung tăng bên ngàn hoa sắc thắm. Do năm Hợi nên không thể thiếu “Năm heo nói chuyện lợn”, âu cũng là nét chung của báo Xuân thuở ấy, tức năm con gì thì bàn về con ấy ở góc độ lịch sử, văn hóa. Và thêm một “đặc sản” không thể thiếu là Sớ Táo quân, năm nào cũng có. Một hình thức sử dụng thể loại vần vè tóm tắt tình hình, chính trị, xã hội, văn hóa trong năm qua.

Tờ Tin sớm Số xuân 1971chọn bìa là tranh vẽ những chú ủn ngộ nghĩnh. Có nhiều cây bút nổi tiếng cộng tác như Bình Nguyên Lộc, Ái Lan, Thiếu Sơn…Trích lại đôi câu “Quẻ đầu năm” cà rỡn thân tình về nghệ sĩ thuở ấy. Chẳng hạn, “Bạch Tuyết: Mua nhà Thủ Đức, khỏe thân ghê/ Gánh cũ vừa đi lại trở về/ Danh vọng lên như diều gặp gió/ Ông chồng còn được đóng xi nê” v.v… Nay, đọc lại cũng vui vui.

Tờ Tin Sáng, ngoài bìa là bàn tay thả cánh chim bồ câu khát vọng hòa bình, có sự cộng tác Lý Chánh Trung, Sơn Nam, Kiên Giang, Kiều Mộng Thu, Cung Văn… Thú vị nhất là 2 trang biếm họa, hài hước Một năm chó đã qua do họa sĩ Diệp Đình vẽ theo dòng tin nổi cộm nhất trong năm qua. Tất nhiên không thể thiếu Tin vịt nghe qua rồi bỏ của cây bút phiếm hàng đầu thuở đó là Tư Trời Biển, theo tôi biết, bút danh này do nhiều người cùng ký.

Tờ Thách đố, ca sĩ Thanh Tuyền và Thảo Ly được chọn cho ấn phẩm xuân 1971. Ngoài các bài xuân từ thể loại thơ, truyện ngắn, bút ký v.v…. là loạt bài về nghệ sĩ. Theo nhận định của báo này, trong năm 1970 tại miền Nam có “4 ban thoại kịch ăn khách nhất” là Ban Kim Cương, Ban Thẩm Thúy Hằng, Ban Sống Túy Hồng, Ban Dân Nam. Và họ cũng bình chọn “Diễn viên nổi bật nhứt trong năm”: Ngọc Đức, Khả Năng, Thanh Tú, Diễm Kiều, Tú Trinh, Kiều Phượng Loan; và các phòng trà nổi đình nổi đám v.v…

Tờ Sân khấu truyền hình năm 1972 là số báo khá độc đáo vì quy tụ các tên tuổi nổi tiếng trong nghệ sĩ. Năm qua, họ đã làm được gì, kế hoạch năm tới ra làm sao v.v… Và đặc biệt là 4 trang in khổ lớn “Hợp soạn của 2 chiêm tinh gia nổi danh Huỳnh Liên - Minh Nguyệt”. Hai ông này cùng xem “Tử vi trọn năm” và “Cho số hên trọn năm để mua số kiến thiết”! Có thế nói, chiêm tinh gia Huỳnh Liên “hot” nhất thời ấy, không một nhà báo chuyên nghiệp bào có thể “địch lại” mức độ xuất hiện dày đặc của ông trên các báo xuân thuở ấy.

Tờ Minh tinh số xuân 1973, ngoài bìa là hình nghệ sĩ Thẩm Thúy Hằng. Ngay trang trong là hình ba thiếu nữ với trang phục Bắc -Trung - Nam. Thú thật, nay đọc lại số báo này đôi lúc tôi tủm tỉm cười vì có nhiều hình ảnh “độc” về nghệ sĩ và cách viết dí dỏm của các ký giả, nhà văn như Hề Ốm, Nguyễn Thị Thụy Vũ, Hoàng Hương Trang, Phi Sơn… qua các bài như Nghệ sĩ đón Tết, Xông đất làng văn nghệ văn gừng v.v…

Ngược lên trước nữa, tờ Ngày mới số Xuân 1959 đã “phá cách” là tranh vẽ đã in 1 màu cho tươi tắn, bắt mắt. Và quà tặng bạn đọc là “Tử vi năm Kỷ Hợi”. Dù còn có khá nhiều tờ báo xuân khác đã sưu tập được nhưng do khuôn khổ bài báo, tôi tạm dừng. Trước khi dừng bút, tôi chọn lấy Lòi nói đầu trong Phụ nữ diễn đàn xuân 1963 như một lời chúc xuân: “Tin tưởng để phấn khởi. Hy vọng để nỗ lực. Góp sức để thành công. Đó là lý lẽ của mùa xuân tin tưởng vậy”.

Cái thú đọc báo xuân của người Sài Gòn từ xưa đã trở thành nét văn hóa , nhắc nhở về khát vọng tươi đẹp mà đến giờ vẫn còn nguyên giá trị.

L.M.Q

(nguồn: Báo Thanh Niên 15.1.2016)