LMQ

LÊ MINH QUỐC: Ăn theo nói leo

nguoiviet-mo-mieng-chem-la-che

Ông bà ta dạy, sống ở đời phải cẩn trọng lời ăn tiếng nói: “Lời nói đọi máu”. Ngẫm lại mới thấy lời nói ghê gớm, quan trọng biết chừng nào. “Miếng ngon nhớ lâu, lời đau nhớ đời”. Vẫn biết “mâm cao cổ đầy” là ngon, nhưng chắc gì đã bằng lời nói thân thiện dành cho nhau? “Lời chào cao hơn mâm cổ” là vậy. “Lời nói nên chồng nên vợ” - một lời nói đáng giá, có thể đem lại hạnh phúc cho người khác. Nếu đơm đặt, nói vống, dựng chuyện nhằm sai lệch bản chất sự việc đã/đang xẩy ra, nào khác gì “Lời nói tựa nhát dao”. Do tầm quan trọng của “lời ăn tiếng nói” nên một khi lời đã thốt ra khỏi miệng hối cũng không kịp.

Thành ngữ cũng có câu: “Ăn ngay nói thật, mọi tật mọi lành”. Muốn được như thế, ắt phải “Nói có sách, mách có chứng”, chứ không thể “Nói điêu nói toa”,”Nói ngược nói xuôi”, Nói nhăng nói cuội”, “Nói quấy nói quá”… Chỉ cần nói đúng sự thật, tự nó đã là một giá trị, một sức mạnh hùng hồn, cần gì phải thêm mắm thêm muối, thêm thắt, “Nói thêm nói bớt”, “Nói lếu nói láo”. Bằng không, “Biết thì thưa thốt, không biết dựa cột mà nghe”.

Khổ nổi, thời buổi này, trong giao tế hằng ngày, ai ai cũng cho mình cái quyền “được ăn, được nói”. Cũng tốt thôi. Duy đáng tiếc ở chỗ, chỉ mới “nghe hơi nồi chõ”, chưa kiểm chứng sự việc đúng/sai thế nào, có người đã quả quyết chắc nịch“Nói như dao chém đá”, “Nói sùi bọt mép” như thể mình là người trong cuộc, tận mặt chứng kiến sự việc.

Mới đây nhất, trong chuyến thăm Việt Nam, Tổng thống Mỹ Barack Obama có đến thăm chùa Ngọc Hoàng. Một hãng tin nước ngoài “Nghe gà hóa cuốc” thế nào, đưa tin “giật gân”, đại loại có nhà sư gợi ý với ông Obama về việc cầu nguyện để có con trai (!). Dù chưa kiểm chứng, chỉ mới nghe thông tin một chiều, nhưng dư luận đã mắng xa xả, “Mắng như tát nước vào mặt” nhà sư đó. Hành động thô lậu này, người Việt có câu: “Ăn theo nói leo”, “Ăn càn nói bậy”, “Ăn ốc nói mò”, Ăn tục nói phét”…Mà sự thật thế nào? Giáo sư tôn giáo học Dương Ngọc Dũng - người có mặt, hướng dẫn Obama tham quan chùa, kể lại với báo giới: “Tôi là người trong cuộc và sư thầy Thích Minh Thông không nói câu gì trong suốt hôm đó”.

Đành rằng, vì tâm lý “Nói cho sướng miệng” nên cứ “Nói như kéc”, nhưng rồi ai là người thấu hiểu nỗi lòng đau khổ, muộn phiền, ấm ức của người bị mắng oan? Dù “Lời nói gió bay” nhưng một khi nói sai lệch, đặt điều về ai đó, thử hỏi, khác gì “Ngậm máu phun người”?

Khi ca sĩ Mỹ Linh hát Quốc ca trong dịp chào mừng Tổng thống Obama tại Trung tâm hội nghị quốc gia (Mỹ Đình, Hà Nội), có nhiều dư luận khác nhau về sự cách cảm nhận. Điều này rất bình thường, mỗi người có “gu” thưởng thức âm nhạc tùy theo nhận thức, cảm xúc… Thế nhưng, do không thích nên không ít người “ném đá” một cách quá khích, thiếu kiềm chế. Họ nghĩ rằng, ý kiến của mình là “trúng và đúng”, là “chuẩn không cần chỉnh” nên cứ việc “Nói trật họng cối xay”, "Mau mồm mạnh miệng"… mắng bằng thích.

Hỡi ôi! Trình bày quan điểm của cá nhân, không có nghĩa được quyền đối với người khác bằng cách “Nói cạnh, nói khóe”, “Nói như móc họng”, “Nói như đấm vào tai”, “Nói như đổ mẻ vào mặt”, “Nói như vặt từng miếng thịt”... Trong tranh luận văn hóa, chẳng ai chấp nhận thái độ khệnh khạng, trịch thượng đó - mà ông ba ta bảo, nghĩ cho cùng cũng chỉ là nhận thức của “Ếch ngồi đáy giếng”.

Thói xấu đó, đã “thâm căn cố đế” trong máu thịt người Việt rồi chăng? Thì cứ ngẫm nghĩ và quan sát sẽ nhận ra ngay, chẳng hạn: Chứng kiến sự thành đạt, thành công của thiên hạ, ta có ưu ái dành cho lời khen, rồi tự ý thức phải cố gắng, nỗ lực được như họ? Hay ta lại xét nét, săm soi “Vạch lá tìm sâu”, tìm cho ra bằng được khiếm khuyết dù nhỏ nhất để cười cợt hả hê, phê bình họ cho bõ ghét?

Quái, hiện nay có tâm lý phổ biến ở nhiều nơi nhiều chốn: Không ít người hễ mở miệng ra, bất kỳ sự việc gì cũng… chê! Dù “Nói chưa sạch, vạch chưa thông”, “Ăn chưa nên đọi, nói chưa nên lời” nhưng gặp việc gì cũng “Nói như thánh như tướng”, chê tất tần tật, phủ nhận sạch trơn. Cái sự “Chê ỏng chê eo” đó, đáng tiếc nó không xuất phát từ chính kiến, kiến văn, nhận thức mà bằng thái độ “hùa theo”. Dù chẳng biết rõ hư thực, nhưng thấy người ta chê/khen lại nháo nhào:“Té nước theo mưa”, “Theo đóm ăn tàn”… Thái độ đó, chẳng khác gì “Theo voi ăn bã mía”.

Bàn chuyện “Ăn theo nói leo” thì vô cùng, chi bằng, xin mượn lời dặn dò của ông bà để tự răn: “Ăn có nhai, nói có nghĩ”.

L.M.Q

(nguồn: Báo Người Lao Động ngày 29.5.2016)

Chú thích: Tựa của tác giả "Ăn theo nói leo"