LÊ VĂN NGHỆ: NGUYỄN ĐÌNH VƯỢNG - CÀNH MAI TRẮNG MỘNG CÒN ĐÂY

Array In Array

le-minh-quoc-canh-mai-tarng-mong-con-day

 

Khi cầm quyển sách trên tay, thông thường bạn đọc chỉ nhớ đến tác giả. Ít ai có thể biết đàng sau trang sách là những ai. Những ai đã góp phần tích cực làm nên một diện mạo văn hóa từ tập sách đó. Mấy ai còn nhớ đến các ông chủ nhà in, cơ sở ấn loát, nhà xuất bản. Chẳng ai nhớ? Không phải thế đâu. Những gì đã xuất hiện, đã làm nên diện mạo văn hóa của một thời, làm sao có thể “xóa sổ”? Dù muốn, dù không nó vẫn còn tồn tại đâu đó trong ký ức đời người.

Thị trường sách hiện nay, có quá nhiều loại sách vô thưởng vô phạt. Cũng phải thôi, phải làm sách bán chạy, ăn khách thì mới tồn tại. Nhưng đáng tiếc vẫn thiếu, rất thiếu những người làm sách vì mục tiêu truyền bá văn hóa, chứ không đơn thuần vì lợi nhuận. Cỡ như thời tiền chiến có NXB Đời Nay của các ông Tự Lực Văn Đoàn, NXB Tân Dân của ông Vũ Đình Long, NXB Mai Lĩnh của anh em trong gia đình ông Đỗ Văn Phong…; hoặc trước năm 1975, tại miền Nam có ông Nguyễn Đình Vượng với cơ sở ấn loát Văn; hoặc ông Lãng Nhân với Nam Chi Tùng Thư; hoặc sách của NXB Tân Việt v.v...

Tất cả của tư nhân, chứ không phải trực thuộc "cơ quan chủ quản" của một tổ chức chính trị nào. Ý thức của người làm xuất bản gắn liền với sứ mệnh, tự họ nghĩ rằng, phải gánh vác. Sự tự nguyện ấy, ngoài lợi nhuận còn là một sự thúc đẩy cho nền văn hóa nước nhà. Nghĩ thoáng qua, lại thấy còn có ông Khai Trí “chịu chơi” cỡ nào. Nếu không có tài chính của ông, làm sao tập san Sử Địa (Năm 2016, Hội Sử học Việt Nam đã tái bản toàn bộ), tờ báo Thiếu Nhi có thể thực hiện?

Chiều qua, lên Tân Bình. Kẹt xe kinh khiếp. Quay về nhà, lại đọc cái gì đó. Đọc lại giai phẩm Văn số Tưởng mộ Nguyễn Đình Vượng, phát hành ngày 25.4.1974.
Dù không viết một chữ nào, chỉ là “bà đỡ” cho sáng tác của các cây bút văn chương, Nguyễn Đình Vượng không mất đi, sau khi chết. Nghĩ cho cùng, cái chết đó là “thọ”. Thọ hơn rất nhiều người dù thuở sinh thời lên ngựa xuống xe, tả phù hữu bật, võng lọng xênh xang, vênh váo nghị trường, mua quan bán tước… sau khi mất chẳng còn gì lưu lại cho đời.

Anh Vượng! Còn đâu giấy nữa anh

Mà sao in gấp được thông hành

Để sang mặt phải vùng nhân thế

Hơi đất từ đây thở nhịp lành


Sầu xuân cỏ liền trời xanh

Ngọc châu Văn dựng xây thành từ đây

Cành mai trắng mộng còn đây

Lòng trang giấy lại gác mây lệ nhòa

Hai tập thơ Cành mai trắng mộng, Gác mây của Vũ Hoàng Chương do cơ sở in Nguyễn Đình Vượng thực hiện. Bài thơ này, thi sĩ Vũ Hoàng Chương đọc hai lần: Chiều ngày 1.4.1974 tại tòa soạn báo Văn (38 Phạm Ngũ Lão, Sài Gòn 2); sáng mồng 3.4.1974 tại nghĩa trang. Một người không thuộc giới sáng tác, khi mất, thi sĩ hàng đầu trong thời điểm đó có Thơ vĩnh biệt, chẳng là một vinh dự đấy sao? Chưa hết, nhà văn Vũ Bằng, bậc trưởng thượng làng văn trận bút ngày đó đã đọc Điếu văn lúc hạ huyệt.

Ông Nguyễn Đình Vượng sinh năm 1912 tại Hà Nội mất lúc 12 giờ đêm ngày 31.3.1974. Có thể tóm tắt đôi nét đã làm nên chân dung độc đáo của một con người mê in sách đẹp, sạch lỗi chính tả, chỉ thuần túy văn chương: Ngày 1.1.1964 ông ra tạp chí Văn, nặng phần sáng tác, Trần Phong Giao giữ chức Thư ký tòa soạn. Tháng 3.1968, ông cho ra mắt nguyệt san nữa lấy tên Tân Văn, chủ yếu nghiên cứu, lý luận văn học; sau này còn có thêm Văn Uyển, in tác phẩm mới của tác giả trẻ hoặc đã thành danh. Cuốn tiểu thuyết Bếp lửa của Thanh Tâm Tuyền in năm 1957, đánh dấu sự ra đời NXB Nguyễn Đình Vượng, kế tiếp là Thần tháp rùa của Vũ Khắc Khoan. Logo của nhà xuất bản này chỉ mỗi chỉ V.

Tạo nên thương hiệu của chữ V này là sự khó tính, cẩn trọng trong ấn loát. Nhà văn Con sáo của em tôi, Điệu ru nước mắt kể: “Ông Vượng khó mà giàu, vì ông khoái được tiếng in đẹp. Có khi sách đã in xong, đã may, chỉ cần sai hay hư kỹ thuật một trang thôi, ông bắt tháo tung, in lại cahier có trang sai. Tuổi Ngọc bộ mới, số 6, có trang đổ bát chữ, thợ typo vắng mặt, thợ máy tự ý sửa và cho chạy. Rồi xin tôi thông cảm. Tôi thông cảm ngay. Ông Vượng biết chuyện. Ông bắt hủy bỏ, sắp chữ lại, in lại, ông chịu thiệt. Tiếc là báo đã… phát hành lúc ông nằm nhà riêng dưỡng bệnh. Ông kêu thợ, la lối, đòi đuổi và bảo tôi: “Duyên Anh, toa in ở đây hai số nữa thôi, toa kiếm nhà in khác đi, moa không bằng lòng toa vì toa dễ dãi với thợ của moa, làm hỏng nhà in”.

Tạo nên thương hiệu của chữ V này, còn là cái tình. Nhà văn Thương nhớ mười hai, Miếng ngon Hà Nội, Món lạ miền Nam cho biết: “Đời bao giờ cũng có nhiều người tốt; nhưng ở vào thời buổi bây giờ, có những người bạn đối với những người bạn, có những chủ nhiệm, chủ xuất bản cư xử tốt với anh em văn nghệ như anh đối với chúng tôi - tương đối không có nhiều. Riêng tôi còn nhớ mãi một cử chỉ đẹp của anh đối với cá nhân tôi: tôi không có tiền, viết thư mượn anh một số để tiêu. Tôi ghi nếu anh bằng lòng, ba ngày nữa tôi đến lấy. Nhưng không đợi ba ngày, ngay hôm sau anh đi xích lô đến nhà tôi - cách trụ sở Văn bốn cây số - để đưa cho tôi số tiền hỏi mượn. Mà lúc ấy lại giữa trời trưa nắng, mà anh Nguyễn Đình Vượng lại thụ bệnh rồi, mặc một cái áo len chưa đủ, phải khoác một cái khăn lông ở cổ cho đỡ lạnh”. Đọc chi tiết này ắt biết lúc ấy, nhà văn Vũ Bằng ở Khánh Hội (Q.4).

Tạo nên thương hiệu của chữ V này là biết chơi, chơi với anh em văn nghệ bất vụ lợi. Ông để lại di ngôn: “Tôi làm tờ Văn, xuất bản sách, không vì mục đích làm giàu. Vui anh em thôi. Trong mọi trường hợp cần nói rõ, chỉ cần các anh em nhớ nói rõ cho Văn là một diễn đàn tự lực, chưa từng tìm kiếm cho nó một ân huệ đặc biệt nào. Chẳng phải tôi không biết cách tìm kiếm. Chỉ là tôi không thích thế”.

Đời người, chỉ cần làm được vậy, đã là đủ.

Phải nói thật rằng, tìm một người làm sách tư nhân như cỡ ông Nguyễn Đình Vượng thời buổi này, khó lắm. Nói như vậy, khắt khe quá chăng? Sau năm 1975, khi mà các NXB tư nhân đã không còn tồn tại, nếu có chăng chỉ là sự “liên kết” giữa tư nhân và NXB nhà nước, nếu phải kể đến một người nữa, có tâm sáng khi làm sách như ông Vượng ắt phải kể đến ông Nguyễn Thắng Vu (1935-2010) người Quảng Bình - Tổng biên tập, Giám đốc NXB Kim Đồng.

Cả hai đã ra người thiên cổ. Mà lại thọ.

Còn nhớ có lần cùng anh Phan Kim Thịnh đến thăm ông Khai Trí  tại nhà riêng. Mà khoan đã, hãy dừng lại một chút với anh Thịnh, tức nhà báo Lý Nhân - một công tác viên thân tín của báo ANTG. Trước đây thời trẻ, anh đã là chủ bút của tạp chí Văn Học và cở sở ấn loát riêng. Phải nói thật, nhờ đọc tạp chí do anh chủ trương, bạn đọc phía Nam mới có nhiều tài liệu về các văn nghệ sĩ “tiền chiến” như Hoàng Ngọc Phách, Tản Đà, Vũ Trọng Phụng. Lê Văn Trương, Quang Dũng, Thâm Tâm, Nguyễn Bính… Năm 2002, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội ấn hành quyển Mười chín chân dung nhà văn cùng thời của Vũ Bằng, chính là nhà phê bình Văn Giá đã tuyển từ những những gì tác giả Bốn mươi năm nói láo đã cho in trên Văn Học. Nếu thi sĩ Vũ Hoàng Chương có thơ về ông chủ nhà in Nguyễn Đình Vượng, thì nay, bạn thơ Trương Nam Hương cũng có thơ tặng ông chủ bút tạp chí Văn Học danh giá một thời:

Ngày đất nước thống nhất

Đọc báo thấy ngứa nghề

Ông lại cầm bút viết

Chuyện thế thời xa kia


Cả một kho tư liệu

Gần thế kỷ dụm dành

Ông viết báo, viết sách

Tên quê là bút danh

Giờ ngoài tám mươi tuổi

Vẫn phóng xe ào ào

Tóc bạc mà răng chắc

Gặp má hồng xôn xao


Giọng cười ông hào phóng

Giấu bao nhiêu thăng trầm

Suốt đời ông ở trọ

Dưới mái buồn trăm năm.

Lúc ấy, ông Thịnh dẫn tôi ghé thăm “mái buồn trăm năm” của ông Khai Trí. Lúc đó, ông  Khai Trí mới từ nước ngoài về, sau đó ông cũng “liên kết” với một vài nhà xuất để in sách. Có thể đến các tuyển tập thơ về mẹ, danh ngôn Đông Tây v.v… do ông thực hiện. Hỏi, ông có nhận xét gì về những người làm xuất bản trong nước, khác thời của ông ra sao? Với câu hỏi này, thoạt nghe, ông cười rổn rảng như vốn có, sau đó, lại trầm ngâm bảo rằng, đại khái, làm sách, viết sách, in ấn sách là làm văn hóa. Nhưng không hiểu vì sao hiện nay, quan hệ làm ăn, quan hệ bè bạn, đối đãi với nhau ít thiệt lòng như trước? Dù làm sách, làm văn hóa nhưng lại chỉ “quan hệ thời vụ”, không gắn bó lâu dài. Có lợi cho nhau, đến với nhau, như một sự mua bán, tiền trao cháo múc; sau đó, nếu không có lợi gì thì mạnh ai nấy đi, đường ai nấy bước. Chẳng tình nghĩa gì. Đó  cũng là lần trước nhất nghe nói đến cụm từ "quan hệ thời vụ". Nói xong, ông thở dài sườn sượt. Nay, ông Khai Trí đã ra người thiên cổ.

Thoáng đó, đã hết buổi sáng ngày thứ Bảy. Viết lan man đôi dòng về người sáng lập tạp chí Văn cũng bởi nhớ rằng, trong quyển Bên lề sách cũ, cụ Vương Hồng Sển từng "cẩn chí": “Dầu sao dời vật đổi, tôi nguyện không quên ơn người để chữ lại”.

Thế đấy. Đấy là tình, là nghĩa. Mà cũng là đời.

chan-dung-NGUYEN-DINH-VUONG-qua-net-ve-hoa-si-CHOE1R

L.V.N

(nguồn: ANTG cuối tháng số 184 - 12.2016) 

Chia sẻ liên kết này...


Tin mới hơn:
Tin cũ hơn:

may tinh bang-dien thoai vo go-sửa nhà

máy tính bảng-vỏ gỗ-sửa chữa nhà